COP28: Rechtvaardige transitie of geen transitie

De 28^e Conference Of Parties to the United Nations Framework Convention on Climate Change (COP28) blijft een belangrijke bijeenkomst, ondanks de discussies over de belangen in de fossiele industrie van het organiserende land en de voorzitter. Vooral omdat de wereld de balans zal opmaken van de voortgang van het klimaatakkoord van Parijs (Global Stocktake). Volgens het UNEP Emission Gap Report 2023 is de wereld momenteel op weg naar een opwarming van de aarde met 2,5 tot 2,9°C. Het is dus duidelijk dat de wereld niet op koers ligt om de doelstellingen van het akkoord te halen en de cruciale vraag voor de komende weken is hoe we de klimaatactie kunnen versnellen. ​

De onderhandelaars in Dubai staan ook nog voor andere essentiële opdrachten, waaronder een verlies- en schadefonds opzetten (opgericht tijdens COP27) om de zwaarst getroffen landen te helpen bij de wederopbouw van hun gemeenschappen en het herstel van ecosystemen. Ze zullen ook eensgezind een kader moeten uittekenen voor de wereldwijde doelstelling van de Overeenkomst van Parijs rond adaptatiemaatregelen.

Er zal allicht in verschillende onderhandelingen veel aandacht gaan naar de energietransitie en de transformatie van voedselsystemen. Zoals vaak het geval is, zullen discussies en onderhandelingen over de financiering van de klimaattransitie waarschijnlijk centraal staan.

Ongelijkheid is de kern van de zaak

De kern van dit alles is internationale solidariteit en de geleidelijke afbouw van gevestigde belangen. 30% van de wereldbevolking woont in gebieden die de komende decennia onbewoonbaar kunnen worden. Hoewel zij het meest te lijden hebben onder klimaatverandering, stoten zij het minst uit, omdat dit - over het algemeen - ook het armste deel van de wereldbevolking is.

De helft van de armste mensen ter wereld is verantwoordelijk voor slechts 7% van de koolstofuitstoot, terwijl de top 10% van de rijkste mensen verantwoordelijk is voor 50% van alle uitstoot, volgens een nieuw rapport van Oxfam-Novib. Bovendien wonen de armste mensen meestal in de meest kwetsbare gebieden.

Volgens Triodos Bank moet dit tijdens COP28 worden opgelost. Het uitfaseren van fossiele brandstoffen, de uitwerking van een verlies- en schadefonds en klimaatfinanciering moeten op tafel komen.

Een verdrag voor het uitfaseren van fossiele brandstoffen

Fossiele brandstoffen - kolen, olie en gas - zijn de belangrijkste motors van de klimaatcrisis. Toch worden ze niet één keer genoemd in de Overeenkomst van Parijs. We moeten stoppen met nieuwe ontginningen en uitbreidingen en de productie van fossiele brandstoffen uitfaseren. Dit is in de komende tien jaar noodzakelijk om de wereld in lijn te houden met de mondiale klimaatdoelstellingen en om een catastrofale klimaatverstoring te voorkomen. Onlangs nog waarschuwde het UNEP Production Gap Report 2023 dat de plannen voor ontginning van fossiele brandstoffen de kansen ondermijnen om onze mondiale klimaatdoelstellingen te halen. In dit stadium is uitfasering van het grootste belang.

Een aanzienlijk deel van de privésector heeft zich de voorbije jaren geëngageerd om bij te dragen tot de beperking van de klimaatverandering. Toch blijft de actie die tot nu toe is ondernomen onvoldoende. Volgens het Banking on Climate Chaos Report hebben de 60 grootste banken ter wereld sinds het akkoord van Parijs 5,5 biljoen dollar in de fossiele-brandstofindustrie gepompt. Dit staat in schril contrast met wat we nodig hebben. We moeten dringend de financiering van fossiele brandstoffen afbouwen. Meer bepaald, er moet een stop komen op de financiering van nieuwe ontginningen.

De overheden, financiële sector en bedrijven moeten meer inspanningen doen; louter een belofte is onvoldoende. Koolstofprijzen, regulering, uitfasering van subsidies voor fossiele brandstoffen en transparantie kunnen de transitie versnellen. Verder roept Triodos Bank regeringen op om een juridisch bindend, internationaal non-proliferatieverdrag voor fossiele brandstoffen te steunen en voor een dergelijk verdrag te pleiten tijdens de COP28. Wij geloven dat een non-proliferatieverdrag voor fossiele brandstoffen het ontbrekende juridische mechanisme is om de kloof te dichten tussen ambities voor een netto nul uitstoot en het daadwerkelijk bereiken van die ambities. Een dergelijk verdrag tekent een duidelijk pad uit, bepaalt de juiste stimulansen en zorgt voor een gelijk speelveld voor bedrijven om af te stappen van fossiele brandstoffen. De echte impact ligt in concrete acties in plaats van alleen maar toezeggingen.

Financiering nodig voor mitigatie en adaptatie

Meer dan bij vorige COP’s staan zowel de beperking van de klimaatverandering als de aanpassing eraan op de agenda, alsook de financiering die hiervoor nodig is. Nu de klimaatschade toeneemt, en er een steeds groter risico op kantelpunten in ecosystemen is, moet er meer aandacht gaan naar een rechtvaardige transitie, vooral omdat deze risico’s net het grootst zijn in de opkomende landen.

Er is veel kapitaal nodig en dat moet uit publieke en private bronnen komen. Vaak gaan discussies over financieringstekorten, waarbij wordt berekend dat er miljarden of zelfs biljoenen ontbreken. Het feitelijke 'gat' dat in talloze rapporten wordt genoemd, is echter een fictief getal: het is een combinatie van kapitaal dat de verkeerde kant op gaat (er vloeit nog steeds kapitaal en subsidies naar fossiele brandstoffen) en achterhaalde percepties van risico's en rendementen. Dit kan worden opgelost door betere regelgeving.

Internationale solidariteit

In 2009 hebben de rijkste landen toegezegd om jaarlijks 100 miljard dollar aan klimaatfinanciering te verstrekken aan ontwikkelingslanden om de gevolgen van de klimaatverandering in te perken. Deze landen klagen al lange tijd terecht aan dat klimaatfinanciering vaak in te kleine bedragen, te langzaam en oneerlijk wordt uitbetaald.

Op COP28 zullen de rijke landen de vraag krijgen om eindelijk de toezegging uit 2009 van 100 miljard dollar per jaar na te komen. Maar dat niet alleen: ze zullen ook onderhandelingen moeten starten over een nieuw jaarlijks doel voor klimaatfinanciering ter vervanging (en verhoging) van de oorspronkelijke toezegging, wat ze beloofd hebben uiterlijk eind 2024 te doen.

Daarbovenop komt de oprichting van een verlies- en schadefonds - een van de belangrijke resultaten van COP27 - aangevuld met een 'overgangscomité' voor de uitwerking ervan. De consensus die in november 2023 bereikt werd, effent de weg voor goedkeuring ervan op de COP28, maar er blijven ​ nog uitdagingen. Er blijft onduidelijkheid bestaan over welke ontwikkelingslanden die het hardst worden getroffen door klimaatverandering, financiële steun kunnen ontvangen omdat in het voorgestelde systeem voor de toewijzing van middelen specifieke voorbeelden ontbreken.

Ontwikkelde landen worden aangespoord om het voortouw te nemen bij de financiering, zodat anderen vrijwillig kunnen bijdragen. Dit compromis, dat het resultaat is van geschillen met vooral de VS, legt de nadruk op samenwerking zonder aansprakelijkheid of compensatie te erkennen, wat leidt tot onenigheid met ontwikkelingslanden over uitstoot uit het verleden.

Rechtvaardige transities wereldwijd en nationaal

Wat wereldwijd belangrijk is, is ook belangrijk in rijke landen. Klimaatbeleid heeft alleen kans van slagen als het inclusief is: dit betekent dat de rekening van klimaatverandering (meer dan) gelijkmatig ​ verdeeld moet worden over de bevolking. Degenen die meer vervuilen hebben meer rijkdom, dus zij zouden meer moeten betalen.

We kunnen langer uitstel niet toestaan. De kosten zouden nog hoger worden en bepaalde kantelpunten in de klimaatcrisis zullen vaker worden bereikt. Het wordt tijd dat de wereld instemt met inclusieve actie, voordat het te laat is.

Thomas Van Craen, CEO Triodos Bank België